«Эхэ хэлэн- манай баялиг» аймагай  буряад хэлээр II-хи мурысөөн

     Гурба  hарын 17-ндо Жэмhэгэй дунда hургуулида  аймагаймнай  арбан дурбэн  hургуулиин 130 эхин ба ахамад классай ухибууд  урматайгаар энэ хэмжээндэ хабаадаба.  2014 оной таба hарада энэ хэмжээ ябуулга эхи абаа. Туруушын хэмжээндэ ороходоо, хабаадагшадай  тоо олошороо, буряад хубсаhаяашье умдэхэдөө ондоохоноор гэшхэлhэн янзатай  харагдаа. Ухибуудэй хандаса ондоо болоо, нюдэнииньшье согтой, яhала hайн бэлэдхэлтэй ерээ.

      Турэл хэлэндээ зорюулагдаhан энэ мурысөөнэй шатанууд ундэhэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдээ.Ухибууд булта hайхан буряад хубсаhаяа умдэжэ, морин, ухэр, хонин, ямаан ба тэмээн талануудаар тараа.

     Манай энэ хэмжээнэй гол зорилго хадаа буряад хэлэеэ баяжуулха, ажабайдалдаа хэрэгтэй болгохо, ури хуугэдээ турэл хэлэндэнь hургаха, сэдьхэлынь баян, ухааень хурса болгохор хараалагдана.

    Морин талада «Уран бэлигтэй, ульгам хэлэтэй» ба «Хоер хэлээ тэгшэ мэдэе» гэhэн номинацида  ухибууд «Тахяа жэл угтабабди…» гэhэн уряа доро ухибууд айлшадай hонирхол татахаар турэhэн нютагаа магтан, турэл хэлэн дээрээ реклама найруулжа шадаа.

    Хонин талада  «Мэдэжэ ябабал, бултанда туhатай» гэhэн  блиц- урилдаанда хэн олоор зэрлиг амитадай, ургамалнуудай, эдеэ хоолой нэрэ мэдэнэб, татажа абаhан узэгтэ хэн олон угэ  буряадаар мэдэнэб гэжэ мурысөө.

    Ухэр талада «Ухэртэй  айл улдэхэгуй, булагтай газар гандахагуй» гэhэн угын еhоор команда бухэнhөө нэгэ  тулөөлэгшэ  уригдажа, угынгөө нөөсэ шалгаа.

    Ямаан талада «Урма зоригтой, уран гуурhатай» гэhэн номинацида угтэhэн угэнуудые тааруулан, 4-8-12 муртэй шулэгуудые зохеогоо. Ушөө тиигээд, ородой агууехэ уран зохёолшо Лев Толстойн богонихон үгүүлэлнүүдые буряадаар оршуулжа туршаа.

     Тэмээн талада «Уран гартан», «Уран баримал» номинацида эжы абын уран гартай уринэр өөрын онсо эгээл дуратай хэрэгээ (хобби) харуулжа, хубуудынь- пластилинээр  тахяагай дурсэтэй нааданхайнуудые бутээжэ, гэртээ уралhан бутээлээ харуулжа, басагадынь- буряад дэгэлэй тобшо зубөөр оежо hураад, олоной анхарал татаа.

     Жэмhэгэй  hургуулиин буряад хэлэнэй багша  Никифорова  Г.А  уран гое уреэлээр энэ хэмжээ нээжэ, аймагай эрдэм hуралсалай захиргаанай методист Аюшеева Л.С  саашань энэ хэмжээ хутэлбэрилөө.

     Энэ жэлэй Сагаалганай hайндэрөөр «Баатар-Дангина» гэhэн мурысөөндэ хабаадаhан, ирагуу гоеор дуулажа, уян хатараар, hайхан уреэлнуудээр бэшэнhээ илгаржа, турэл Тунхэндөө туруулжэ гараhан, hайхан хубсаhа олоор оюулжа, өөрыгөө зохидоор харуулжа шадаhан зургаан ухибууд сооhоо Халудоров Жамбал (Тоорын), Шобоева Дулма (Тоорын), Дарья Ринчино (Жэмhэгэй) гэгшэд  харагшадые урмашуулаа. Аршаанай  ба Тоорын hургуулиин ухибууд Этигэл Хамбын зальбарал, Доншуур маани тайзан дээрэ гаража, наманшалан байжа, сээжээр, дуулан хагад, уран гоеор уншаа.

     Манай хундэтэ  Б.Д.Зурбаев, нютагаймнай элитэ поэт, Мунхэ Сарьдагай нэрэмжэтэ уран зохеолшодой гэшуун; Цыбикжапова Е.Г, Хужарай hургуулиин буряад хэлэнэй багша, поэтесса, багшын ажалай ветеран; И.Б. Таряшинова, багшын ажалай ветеран, аймагай эхэнэрнуудэй нэгэдэлэй дарга; Э.Д.Ардуева, аймагай  тубэй номой сангай дарга;Е.В.Даржаева, Жэмhэгэй номой сангай дарга; Е.Г.Санжеева, ЦДО-гой эрхим багша, багшын ажалай ветеран ба Укоев А.В, ЦДО-гой эрхим залуу багша  жюриин гэшууд боложо ажаллаа.

     Энэ хэмжээндэмнай буужа ерэhэн хундэтэ айлшан  Тунхэнэй ундэстэнэй байгаалиин  хуреэлэнэй дарга   Гулгонов В.Е. мурысөөндэ шалгарhан ухибуудтэ  бэлэг  болгон  байгаалиин  фото-зурагтай литэ ба Э.Д. Ардуева ном бэлэг эхин hургуулиин шабинарта  барюулаа.

    Тэмээн талада илгаржа гараhан ухибууд гэбэл:

Миронова Сэлмэг, 10 класс, Хэрэнэй hургуули- 1-хи hуури;

Халудорова Баярма, 11 класс, Горхоной hургуули- 2-хи hуури;

Ангаева Сэлмэг, 10 класс, Жэмhэгэй hургуули- 2-хи hуури;

Будаева Дулма, 7 класс,Толтын hургуули- 3-хи hуури;

Зодбоева Намсалма, 5 класс, Охор-Шэбэрэй hургуули- 3-хи hуури.

Ободоев Эдуард, 3 класс, Далахайн hургуули- 1-хи hуури;

Маншеев Баир, 6 класс, Горхоной hургуули- 2-хи hуури;

Хосомоева Настя, 7 класс, Жэмhэгэй hургуули- 2-хи hуури;

Янданов Амгалан, 8 класс, Тоорын hургуули- 3-хи hуури;

Манзарханов Андрей, 2 класс, Аршаанай hургуули- 3-хи hуури.

Ухэр талада илгаржа гараhан ухибууд:

Шобонова Аюна,Жэмhэгэй hургуули- 1-хи hуури;

Забухтаев Баир, Галбын hургуули-1-хи hуури;

Истарикова Янжима,Галбын hургуули- 2-хи hуури;

Степанова Александра, Далахайн hургуули- 2-хи hуури;

Гармаева Светлана, Зун-Мориной hургуули- 2-хи hуури;

Халудорова Бэлигма, Тоорын hургуули-2-хи hуури;

Ошоров Амгалан, Аршаанай hургуули- 3-хи hуури;

Будаев Саян, Горхоной hургуули- 3-хи hуури;

Ямаан талын бэрхэшуул:

Будаева Айлана, 8 класс, Хужарай hургуули- 1-хи hуури;

Моглоева Диана, 9 класс, Зун-Мориной hургуули- 2-хи hуури;

Гыргенов Жамса, Охор-Шэбэрэй hургуули- 2-хи hуури;

Убушеева Арюна, 9 класс, Хэрэнэй hургуули- 3-хи hуури;

Ангаева Янжима, 9 класс, Жэмhэгэй hургуули- 3-хи hуури.

Хонин талын бэрхэшуул:

Галсанова Наталья, Галбын hургуули- 1-хи hуури;

Гыргенова Ксения, Тоорын hургуули- 2-хи hуури;

Ангаев Булат, 11 класс, Горхоной , hургуули- 2-хи hуури;

Жамбалова Наранги, 3 класс, Далахайн hургуули- 3-хи hуури;

Ардаева Виктория, 7 класс, Жэмhэгэй hургуули- 3-хи hуури.

Халхаева Алена, 5 класс, Аршаанай hургуули-3-хи hуури.

Морин талые дабаашад:

Толтын hургуули-1хи hуури;

Далахайн hургуули-1хи hуури;

Жэмhэгэй hургуули-2хи hуури;

Зун-Мориной hургуули-2-хи hуури;

Жэмhэгэй hургуули-3-хи hуури;

Харбяангуудай hургуули-3-хи hуури;

Буряад хэлэ турэл хэлэнэй программаар узэгшэдэй хоорондо:

1-хи hуурида Жэмhэгэй hургуули;

2-хи hуурида Тоорын , Далахайн, Галбайн, hургуулинууд

3-хи hуурида   Толтын , Охор-Шэбэрэй hургуулинууд

Буряад хэлэ гурэнэй программаар узэгшэдэй хоорондо:

1-хи hуурида Горхоной hургуули;

2-хи hуурида Аршаанай,Зуун-Мориной hургуулинууд;

3-хи hуурида  Хэрэнэй  hургуули;

       Энэ хэмжээнэйнгээ дунгуудые гаргаад байхадаа, жюриин гэшууд ухибуудэй хэhэн ажалые сэгнэжэ, ехэ баярлаа. Ухибуудэй дунда шулэгшье бэшэхэ, уран гартай хубууд, басагадшье бии, ирагуу гоеор дуулаха Тоорын Амгалан Янданов ба Жамбал Халудоров, Жэмhэгэй Дарья Ринчино арадай дуугаар харагшадые гайхуулаа ба Хойто-Голой ухибуудэй бэшэhэн ажалнууд ехэ нягтаар, алдуу gсөөн, каллиграфиин талаар гоешоогдоо. Тиигэбэшье, ухибуудэй угын нөөсэ багашаг, жэшээлбэл, морин дээрэ мордожо узэhэн, мал хаража, ажаллажа байhан ухибууд морин тухай оройдоол 20-30 угэнуудые бэшээд лэ дуурэшэнэ, харин мори амидыгаар хаража узөөшьегуй, буряад хэлэеэ мэдэхэшьегуй хотын ухибууд мориндо хабаатай  100-150-аад угэнуудые сээжэлдээд, хэлэжэрхинэ. Тэрээн дээрэhээ, хэлэбэл, Этигэлэй зальбарал, Доншуур маани сээжээр хэлэhэн Тоорын, Аршаанай ухибуудэй саашадаа хэлэеэ баян болгохонь, эрдэм мэдэсэеэ саашань  ургэдхуулхэнь гайхалгуй болоно.Номой хэлээр дуугардагшьегуй hаа, нютаг хэлээрээ хэлэхэеэ эшэнэгуй олонхид. Ухибуудэй ажалнуудhаа нэгэ хэды энеэдэтэй ажал, эрхим хундэтэ уншагшад, тандаа,дурадханаб, энеэлдэе сугтаа! Татажа абаhан «h» узэгтэ: hолодец,  hизаар, hурэнгэ; «б» узэгтэ: берлого, бобр, боочко, балда, блины, ботиинхэ; «и» узэгтэ: инча; «с» узэгтэ: сливэ, стужен, стул, стол, сэржэм гэхэ мэтэ угэнуудые ухибууд бэшээ. Онтохоео харуулхадаа, нэгэ hайхан хуухэнэй хажууда алхалнаб гэхын орондо, нэгэ hайхан хухэнэй хажууда ябанаб, малгайгаа умдөөд ябанаб гэхэдээ, малгай соо ябанаб гэхэ ушаршье тохеолдоо.

        Ондоо яhатан байбашье, буряад хэлэ мэдэхэ ухибууд соо энэ удэр олимпиада унгэрөө. Энэ олимпиадада оройдоол гансахан Жэмhэгэй hургуулиин 4-хи классай Иванова Дарья бэлдээд ерээ. Дарья чуваш яhатайшье hаа, тон сэбэрээр буряадаар хэлэдэг, тиимэhээ, олимпиадын ажалда торолдонгуй бутээгээ.

       Ухибууд булта бодожо,ашата буряад хэлэнэйнгээ багшые амаршалнабди гээд, баяраа альга ташалгаар мэдуулээ.

      Мурысөөндэ хабаадаhан ухибуудтэ, hургуулинуудта, багшанартань, жюриин гэшуудтэ, маанадые халуунаар угтан абаhан Жэмhэгэй hургуулиин багшанарта, даргада, ажаллагшадань халуун баяр хургэнэбди. Ухибуудэй бэшэhэн шулэгуудые hаяар танай анхаралда харуулхабди.

Любовь Аюшеева, РУО методист